[ Pobierz całość w formacie PDF ]

ganizacje i instytucje państwowe, społeczne i polityczne. Zunifikowany przez
ideę, swoje postrzeganie świata opierał na wypływających z niej dogmatach i sa-
kralizował postacie, przedmioty i zjawiska historii i rzeczywistości radzieckiej.
Ideologii komunistycznej udało się stworzyć takiego człowieka w pewnej
tylko części, wielu ludzi nie uległo pełnej deformacji, wypracowali bowiem
w sobie  zbawienną uległość i zdolność niewyróżniania się, nawyk, by nawet
przed sobą nie przyznawać się do swego rzeczywistego stosunku do otoczenia
(W. Bukowski).
Realia życia w ZSRR  niski standard materialny zamiast obiecywanego  raju
na ziemi , zredukowany do minimum zakres swobód obywatelskich  przy stop-
niowym  otwieraniu się na Zachód rodzą w obywatelu radzieckim zwątpienie
w  jedynie słuszną ideę , a zatem i poglądy sprzeczne z sowiecką ideologią. Stąd
homo sovieticus to człowiek o podwójnej (zewnętrznej i wewnętrznej) mo-
ralności i psychice.
 91
Wanda RadoliAska
!>AB@040=85
 Współcierpienie , współczucie. Współprzeżywanie z cierpiącymi i okazywa-
nie im miłosierdzia jako dawanie świadectwa o posłudze Chrystusowej, Jego
śmierci krzyżowej i Zmartwychwstaniu.
To wspólnota modlitewna i życiowa, dzielenie radości i smutku: w czym bo-
wiem współczujący sam cierpiał, będąc doświadczonym, w tym może przyjść
z pomocą tym, którzy są poddani próbom. Najpełniej wyraził to św. Jan Ewange-
lista (15,13):  Większej miłości nad tę żaden nie ma, jeno gdy kto duszę [życie]
swojÄ… poÅ‚oży za przyjacioÅ‚y swoje (zob. !2OB>ABL, !2OB>9, @>B>ABL,
!B@040=85 i in.).
abp Szymon RomaAczuk
!?@0254;82>ABL
Sprawiedliwość, prawość. Pojęcie to chociaż posiada wiele cech wspólnych
z  prawdą ,  prawdziwością ,  szczerością , wykracza jednak poza granice zna-
czeniowe tych leksemów. Pragnienie prawości jest uczuciem w znacznej mierze
określającym sposób pojmowania przez Rosjanina otaczającego świata. Idea
sprawiedliwości wywodzi się z nauki chrześcijańskiej o prawdzie:  Bo sprawied-
liwy Pan, sprawiedliwość miłuje, na szczerego patrzą oczy jego (Ps. 11,7),
 Wszystkie przykazania twoje sÄ… prawdÄ…... (Ps. 119,86),  SprawiedliwyÅ› ty, Pa-
nie! i prawdziwy w sądach twoich (Ps. 119,137). Boska sprawiedliwość nie po-
krywa się ze sprawiedliwością człowieka, która opierając się na relacjach mię-
dzyludzkich, nie jest doskonała i pełna. Stąd też niechęć rosyjskiego ludu do in-
stytucji prawnych (zob. 0:>=, @02>), których niedoskonałość z góry określa
ich ludzki wymiar.
Największym autorytetem dla Rosjanina jest człowiek sprawiedliwy. Senten-
cja  surowy lecz sprawiedliwy to miara wartości przełożonych w armii, w służ-
bie państwowej, w cerkwii itp.
W epoce rządów totalitarnych idea  sprawiedliwości była wykorzystywana
przez komunistyczną elitę do celów politycznych  stanowiła jednakową miarę
kary wobec tzw.  wrogów władzy sowieckiej.
Aleksander Zwoznikow
t³um. JarosÅ‚aw WierzbiÅ„ski
!B0@G5AB2>
92
 Starczestwo . Starzec to  biorÄ…cy waszÄ… duszÄ™, waszÄ… wolÄ™ w swojÄ… wolÄ™.
Wybierając starca, wyrzekacie się swej woli i oddajecie ją z pełnym samozapar-
ciem (Bracia Karamazow F. Dostojewskiego). Idea  starczestwa była połą-
czeniem monastycyzmu ascetycznego, pogłębieniem formacji religijnej z próbą
wyjścia poza mury monasteru i uczestnictwa w życiu społeczeństwa świeckiego.
Jej ośrodkiem był męski klasztor Pustelnia Optyńska koło Kozielska.
 Starczestwo odegrało dużą rolę w przełamaniu izolacji instytucjonalnego
kościoła od elit intelektualnych, co umożliwiło kulturze prawosławnej współ-
uczestniczenie w rozwiązywaniu kryzysu duchowego, przeżywanego przez dzie-
więtnastowieczną Rosję. Starzec był niosącym pomoc przewodnikiem du-
chowym dla cierpiących prostych ludzi i pomocnikiem-partnerem dla przeżywa-
jących rozterki światopoglądowe ludzi wykształconych. Najsłynniejszym star-
cem Pustelni Optyńskiej był Ambroży (A. Grienkow, 1812-1891, starzec od
1860 r., jeden z prototypów Zosimy z Braci Karamazow). Spotykał się z nim
F. Dostojewski, L. Tołstoj (trzykrotnie), A. K. Tołstoj. Z Pustelnią Optyńską
związany był więzią duchową M. Gogol, kontakt ze starcami utrzymywali sło-
wianofile, w pustelni k. Kozielska spędził ostatnie lata życia K. Leontiew.
W mentalności powszechnej starzec był wcieleniem  nieuczonej mądrości
rosyjskiej i boskim posłannikiem. Tytułem tym posługiwał się G. Rasputin na
dworze Mikołaja II.
JCzef Smaga
!B@040=85
Cierpienie, któremu świadectwo dał Chrystus, św. Jan Chrzciciel, Apostoło-
wie, pierwsi chrześcijanie. Męczennicy są  zranieni miłością do Chrystusa .
Prawosławny to nie stoik, opiewający wielkość i znaczenie swego cierpienia,
a pilny uczeń Chrystusa, Który zniósł Męki Krzyżowe zamiast należnej Mu
chwały i radości, i stał się Nauczycielem, Przewodnikiem, a uczniowie, jak On,
mieli upodobanie w obelgach, niedostatkach, prześladowaniach. Towarzyszem
ich życia bywała bieda, choroby, krzyż, smutek, ofiara, poszukiwanie męki,
śmierć (Stary Testament nie znał dobrowolnego czy też ascetycznego cierpienia).
Tajemnica męczenników polega na wzrastaniu siły w niemocy, a siłę tę powięk-
sza Chrystus   Mąż boleści (zob. !2OB>ABL, !2OBFK, >;8B20, &5;>-
AB@040=85 i in.).
abp Szymon RomaAczuk
!B@0==8:
Pielgrzym, tułacz. Najbardziej wolny człowiek na ziemi. Wędruje po ziemi,
lecz sam jest w niebie, nie wrósł w ziemię, nie ma w nim przyziemności. Jest
 93
wolny od świata, całą  ziemskość zawarł w małym węzełku na ramieniu
(M. Bierdiajew). Ideę tę odnajdujemy u starowierców, w twórczości i postawie
m. in. F. Dostojewskiego, L. Tołstoja, A. Sołżenicyna, u narodników, anarchis-
tów i rewolucjonistów rosyjskich. Rosjanin nie ustaje w poszukiwaniach nieosią-
galnego, legendarnego miasta Kitież; sprawy doczesne nie satysfakcjonują go
(zob. .@>4AB2>, !B0@G5AB2> i in.).
Andrzej Lazari
!B@0AB>B5@?AB2>
 Uwielbienie dla cierpienia . Jeden z trzech typów świętości na Rusi (zob.
.@>4AB2>, !B0@G5AB2>).  Strastotierpiec  ten, który upodobnił się do Chrys-
tusa, odrzucił świat w imię miłości do Boga i bliskich. Niemal bezprzykładna
w historii neofity  narodu ruskiego  specyficzna narodowa forma kultu świę-
tych.  Strastotierpcami kieruje nie strach i tchórzostwo, nie brak energii i męst-
wa lecz niesprzeciwianie się złu i pokorne spotkanie ze śmiercią, którą się przyj-
muje jako dar Boży. Słabi, grzeszni po ludzku, życie i zdolności poświęcają nie
dla osiągnięcia osobistych laurów lecz dla narodu ruskiego ( pieczalniki za narod
i stojatieli za Ziemliu Russkuju ). Miłosierni, pokorni, posłuszni, pełni przeba-
czenia, rozdający swój majątek, często kończą życie w klasztorze, uwielbiani za
swą stałą gotowość w każdych warunkach oddać swe życie za ojczyznę i naród.
Kanonizowano ich nie za patriotyzm, a za to, że był on dla nich drogą do
wypełnienia przykazania Chrystusowego o miłości ( po smierti molasze Boga za
Ruś ). Wyróżnia się pośród nich: 1) kniaziowie w służbie państwa i narodu;
2) kniaziowie-mnisi; 3) duchowni; 4) święte niewiasty; 5) ze szczególną czcią
odnoszono się do świętych dzieci-męczenników, które jak Dzieciątka Betlejems- [ Pobierz całość w formacie PDF ]