[ Pobierz całość w formacie PDF ]
świadczaniem obcości, [w:] Nowoczesność jako doświadczenie, red. R. Nycz
i A. Zeidler-Janiszewska, Kraków 2006, s. 147.
3
The Elephant Man, USA/Wielka Brytania 1980, reż. D. Lynch,
scen. S. Craig i D. Lynch. W filmie tym błędnie jednak został nazwany
Johnem.
Piętno człowieka-słonia&
111
choroby jednocześnie. Współcześnie wciąż rodzą się ludzie
nimi obciążeni; niektórzy spośród nich cierpią z powodu
deformacji ciała porównywalnych do tych, które dotknęły
Josepha Merricka.
Niniejsza praca poświęcona jest trzem takim ludziom.
Wszyscy trzej sÄ… osobami publicznymi, wszyscy sÄ… Ameryka-
nami (co autor uważa za symptomatyczne). Zostali wybrani
w wyniku kwerendy przeprowadzonej w Internecie, która
pokazała, że obecnie chorych na neurofibromatozę i zespół
Proteusza bardzo często określa się mianem współczesnych
ludzi-słoni, jednak tylko w przypadku niżej opisanych ludzi
poniżające w gruncie rzeczy określenie zostało złagodzone
przez pozytywnie wartościujący rzeczownik: są oni modern
day Elephant-Man heroes4.
Artykuł jest próbą odpowiedzi na pytanie, w jaki sposób
konstruują oni swą tożsamość wokół choroby (w każdym
przypadku jest nią neurofibromatoza) i starają się nadać
swemu piętnu pozytywny sens.
Na początku należy zdefiniować obydwa terminy poja-
wiajÄ…ce siÄ™ w tytule pracy. Autor przyjmuje za Anthonym
Giddensem, że tożsamość jednostki jest refleksyjnym przed-
sięwzięciem, polegającym na utrzymywaniu spójnych, lecz
nieustannie weryfikowanych narracji biograficznych5. PojÄ™-
cie piętna będzie natomiast występować w znaczeniu, jakie
sformułował dla niego Erving Goffman, czyli odstręczającej
4
http://lifeinthefastlane.ca/modern-day-elephant-man-heroes/www.
nfinc.org [data dostępu: 30.10.2009 r.].
5
A. Giddens, Nowoczesność i tożsamość, przeł. A. Szulżycka, Warszawa
2006, s. 8. Zob też A. Elliott, Koncepcje ja , przeł. S. Królak, Warszawa
2007, s. 98.
Marcin Czajkowski
112
od danej osoby cechy, zauważalnej lub nie, która gdy zostaje
wykryta, utrudnia bądz uniemożliwia zaakceptowanie jej
w interakcjach społecznych6.
Reggie Bibbs, urodzony w 1965 roku, nie lubi, gdy siÄ™
go porównuje do Człowieka-Słonia7. Jego matka, nosicielka
choroby, usłyszała o wykryciu u swego syna neurofibroma-
tozy, gdy ten miał 8 miesięcy. Sam Reggie doznał uczucia
napiętnowania już jako dziecko: Po raz pierwszy zoriento-
wałem się, że jestem inny, kiedy moje rodzeństwo i towarzy-
sze zabaw odcisnęli swoje stopy na piasku. [& ] Wszystkie
inne dzieci miały ślady stóp podobnego kształtu i rozmiaru,
podczas gdy moje bardzo się różniły 8. Prócz deformacji
nóg i stóp, które ujawniły się we wczesnym dzieciństwie,
w okresie dorastania na lewym policzku Bibbsa zaczęły ro-
snąć guzy. Jakkolwiek zniekształcenia nóg stosunkowo łatwo
dawały się ukryć, to neurofibromy atakujące twarz stanowiły
już piętno o wysokim stopniu natarczywości, zakłócające
przebieg interakcji społecznych9. Następujące wydarzenie
zdaje się adekwatnym przykładem: Większość moich na-
uczycieli [& ] była miła, ale jeden incydent wciąż nie daje
mi spokoju. Miałem piętnaście lat i czekałem na autobus.
NadszedÅ‚ pewien nauczyciel, krzyczÄ…cy: »Gdzie znalazÅ‚eÅ› tÄ™
6
E. Goffman, Piętno. Rozważania o zranionej tożsamości, przeł.
A. Dzierżyńska i J. Tokarska-Bakir, Gdańsk 2005, s. 35.
7
http://lifeinthefastlane.ca/modern-day-elephant-man-heroes/www.
nfinc.org [data dostępu: 30.10.2009 r.].
8
The first time I recognized that I was different was when my siblings
and playmates made footprints in the sand. [& ] All of the other kids had
footprints that were similar in size and shape but my two feet were very dif-
ferent. http://reggiebibbs.com [data dostępu: 30.10.2009 r.].
9
E. Goffman, op. cit., s. 85, 88, 161.
Piętno człowieka-słonia&
113
rzecz? Zdejmij jÄ…!« OskarżyÅ‚ mnie o noszenie maski. A to nie
była żadna maska, tylko ja. Gdy zorientował się, co zrobił,
po prostu odwrócił się i poszedł sobie 10. Całe zajście zadało
oskarżonemu o noszenie maski chłopcu dużo bólu.
Nosiciel piętna dzieli bowiem z innymi ludzmi (normal-
sami jakby to powiedział Goffman11) powszechne przeko-
nania na temat tożsamości. Ta jest w jakiś sposób zamknięta
w ciele, trudno jest wszak myśleć o sobie, abstrahując od
posiadania ciała12, choćby było szpetne. Wszak to dzięki
ciału możemy przejawiać się w świecie i to ono pośredniczy
w kontakcie z innymi13. Wzięcie zatem twarzy młodego
Reggiego za maskę, a więc coś sztucznego, fałszywego14,
zostało odebrane przez niego jako zanegowanie jego czło-
wieczeństwa, co sam zresztą post factum stwierdza: Nawet
jeśli sądził, że noszę maskę i nagle zrozumiał swój błąd, jego
10
Most of my teachers [& ] were nice to me, but one incident haunts me
still. I was waiting for the bus when I was 15. A teacher walked towards me
yelling, where did you get that thing? Take that thing off! He was accusing
me of having a mask on. It was no mask, it was just me. When he realized
what he had done, he simply turned away. http://reggiebibbs.com [data
dostępu: 30.10.2009 r.]. Zakłopotanie nauczyciela było typową patologią
interakcji, zob. E. Goffman, op. cit., s. 51.
11
E. Goffman, op. cit., s. 35.
12
Por. A. Giddens, op. cit., s. 79, 84.
13
F. Chirpaz, Ciało, przeł. J. Migasiński, Warszawa 1998, s. 90.
14
Swoją drogą, ciekawe są ścieżki, jakimi chodzą ludzkie skojarzenia.
Por. oparty na faktach film Mask, USA 1985, reż. P. Bogdanovich, scen.
A. H. Phelan, o Rockym Dennisie, żyjącym w latach 1962 1978 chłopcu
o wielkiej, zniekształconej twarzy: trudno zliczyć w nim sytuacje, kiedy
ktoś porównuje ją właśnie do maski (o tytule już nie wspominając).
Najwyrazniej ludziom łatwiej jest uwierzyć, choćby tylko na krótko,
w hipotezę o masce, niż objąć wyobraznią możliwość poważnego znie-
kształcenia twarzy.
Marcin Czajkowski
114
podejście wciąż było obrazliwe. Odwracając się ode mnie bez
słowa przeproszenia, nie uznał mojego człowieczeństwa 15.
Wiele podobnych zdarzeń spowodowało, że Bibbs stał
się człowiekiem ostrożnym, zdystansowanym i niechętnie
wychodzącym z domu (tym bardziej że mieszka przy szkole
podstawowej). Aż w końcu, wedle jego własnych słów, zmę-
czyło go, że ludzie ciągle się na niego gapią i w 2006 roku
rozpoczął kampanię Just Ask!16, mającą uświadomić Ame-
rykanom, czym jest neurofibromatoza. Jej częścią, prócz
koszulek z logo i reklam w czasopismach pokroju Time a ,
jest prężnie działająca pod adresem http://www.reggiebibbs.
com strona internetowa Neurofibromatosis Cafe, będąca skrzy-
żowaniem forum z fotoblogiem. Zawiera bardzo wiele zdjęć,
co najwyrazniej ma pomóc odwiedzającym ją gościom17
[ Pobierz całość w formacie PDF ]